سایت تخصصی مهندسی صنایع- ایمنی صنعتی HSE
*****
روش پیاده سازی OHSAS 18001;2007
آشنايي با OHSAS 18001
Occupational Health And Saftey Assessment Series به معناي «مجموعه ارزيابي ايمني و بهداشت حرفه اي» است. و OHSAS-18001:1999 نام نظام جهاني مديريت ايمني و بهداشت حرفه اي مصوب) IS0 سازمان بينالمللي استاندارد) است و عبارت است از نيازمنديهاي نظام مديريت ايمني و بهداشت حرفه اي، تا يك سازمان بتواند بخوبي مخاطرات مربوط به ايمني و بهداشت حرفه اي را كنترل كند و يك محيط سالم و ايمن كاري را به وجود آورد و عملكرد خود را بهبود بخشد. توجه به استانداردهاي نظام OHSAS 18001 از سال آخر دهه 1990 ميلادي آغاز شد و سازمانهاي عمومي و خصوصي زيادي در سطح دنيا با اجراي آن گزارش كردند كه اجراي اين نظام باعث بهبود ايمني و بهداشت محيط كارشان شده و هزينههاي ضايعات را نيز به شدت كاهش داده است. اصولاً هدف از اسقرار نظام ايمني و بهداشت شغلي، سالمسازي محيط كار و بهبود عملكرد سازمان در زمينه ايمني و بهداشت شغلي از طريق پيشگيري آسيبها و خطرات است.
1ـ ضرورت استقرار نظام مديريت ايمني و بهداشت شغلي در يك سازمان
عوامل زيانآور زيادي در محيطهاي كاري مختلف وجود دارند كه منجر به ضايعات انساني و مادي فراوان ميشوند. رعايت نكات ايمني و بهداشت كار باعث سالم و بيخطر شدن محيطهاي كاري و كنترل ضايعات ميشود. اصولاً ايمني را ميزان فرار از خطر و دور كردن آسيبها تعريف كردهاند. رشته مهندسي ايمني و حفاظت رشته با ارزش، وسيع و گستردهاي است كه مجموعه تدابير، فنون، شيوهها و اصولي را در بر ميگيرد كه با به كار بردن آنها ميتوان نيروي انساني و سرمايه را در مقابل خطرات مختلف و محتمل در محيطهاي كار به نحو موثري حفظ و حراست كرد و در نتيجه محيطهاي كاري بيخطر و سالمي جهت افزايش كارايي كاركنان و سودآوري سازمان ايجاد كرد و خطرات و آسيبهاي محيط كار را به حداقل خود رسانيد. أشنا شدن با عوامل و عناصر زيانبخش و خطرات محيط كار و نحوه مقابله با آنها باعث ميشود كه نيروي انساني شاغل در محيط كار احساس امنيت كند و كارآيياش افزايش يابد، همچنين وجهه، اعتبار و ارزش سازمان در انظار عمومي ارتقا پيدا كند
شناخت آثار سوء مواد شيميايي، گازها، تشعشعات وساير عوامل فيزيكي و شيميايي زيانبخش محيط كار روي بدن انسان و حوادث ناشي از كار با وسايل و ماشينآلات، پيشبيني تدابير، فنون و وسايل ايمني لازم را براي هر يك از موارد مذكور ضروري و اجتنابناپذير ميسازد. هر اقدام ايمني و بهداشت شغلي باعث ارتقاء سطح نسبي ايمني در سازمان ميشود. بررسيهاي انجام
شده پيرامون چگونگي وقوع حوادث در صنايع مختلف نشان داه است كه علت اصلي
آنها وجود((شرايط ناايمن» و «اعمال ناايمن» است كه خود ناشي از سوء مديريت و
برخوردهاي موردي و موضعي (و نه نظام گرايانه، بنيادي و راهبردي) با فعاليتهاي ايمني است.
ضمناً بايد توجه داشت كه آسيبها و خطرهاي محيطهاي كاري محدود به حادثه نميشود. حادثه اثرات سوء آني و فوري بر روي نيروي انساني و عوامل مادي برجا ميگذارد: حال آن كه عواملي هستند كه تاثيرهاي سوء درازمدت بر سلامت انسان و محيطزيست ميگذارد كه شايد تاسالها قابل تشخيص نباشند كه آنها را بيماري (عمدتاً بيماريهاي حرفهاي و امراض شغلي يعني بيماريهايي كه به سبب نوع كار عارض انسان ميشود) مينامند.
به دنبال اين تفكر و با تمركز بر شناخت عامل بالقوه آسيبرسان (اعم از حادثه و بيماري). به عنوان نقطه آغازين بررسي در امور ايمني بهداشت كار و محور قرار دادن انسان به عنوان كليد پيشرفت و تعالي سازمان، نظامي برقرار شده است كه گردانندگان آن بايد برنامه ريزي، سازماندهي، نظارت و كنترل همزمان را بر حوادث و همچنين بيماريها و در نتيجه ايجاد يك محيط سالم و ايمن كاري، داشته باشند.
اصولاً امروزه بسياري از سازمانها براي هدايت و هماهنگكردن فعاليتهاي هدفمند و نظامگراي خود از نظامهاي مختلف جهاني مديريت استفاده ميكنند. در هر يك از اين نظامهاي مديريت، رضايت گروه خاصي بيش از سايرين مورد توجه قرار گرفته است. اين گروهها ميتوانند مشتريان، كاركنان، صاحبان شركتها و سهامداران، عرضهكنندگان، پيمانكاران، جامعه، گروههاي مستقل و دولت باشند كه به عنوان گروههاي دينفع يا علاقمند شناخته شدهاند. بنابراين اگر قرار باشد رضايت همه گروههاي علاقمند را فراهم كرد، بايد به فعاليتها از جنبههاي مختلف نگاه شود. اين خود مستلزم استقرار نظام مديريت و بهداشت شغلي نيز به عنوان يكي از راههاي جلب رضايت بيشتر
گروههاي علاقمند و پيشگيري از ضرر و زيان است.
سازمان بينالمللي استاندارد ISO تلاش زيادي كرده است تا يك استاندارد بينالمللي براي نظام مديريت كيفيت به جاي استانداردهاي ملي گوناگون تدوين كند كه نتيجة آن تدوين استانداردهاي سري ISO9000 براي نظام كنترل كيفيت فراگير (جامع) بود كه امروزه با آخرين ويرايش تحت عنوانISO9000-2000 مطرح است. اين استانداردها اساس تدوين ساير استانداردهاي نظامهاي مديريتي نظير سري ISO 14000 يا استاندارد زيستمحيطي (توليد پاك) شده است.
استانداردهاي نظامهاي مديريت ايمني نيز عمدتاً بر همين فلسفه استوارند. به دليل نيازمندي شديدي كه به نظامهاي مديريت ايمني احساس مي شد، استانداردهاي زيادي در اين زمينه تدوين شده است كه در مجموع آنها را بر اساس ماهيتشان به دو دسته عمده ميتوان تقسيم كرد:
الف – استانداردهاي مديريت ايمني مربوط به مواد خطرناك، كه هدف اين استانداردها به حداقل رسانيدن خطرات ناشي از كار با مواد خطرناك است.
ب – استانداردهاي مربوط به ايمني و بهداشت شغلي كاركنان، كه هدف اين استانداردها به حداقل رسانيدن خطراتي است كه افراد را در محيط كار تهديد ميكنند. معروفترين اين استانداردها OHSAS 18001 براي نظام مديريت ايمني و بهداشت حرفه اي است.
دلايل مهم براي استقرار نظام OHSAS 18001 عبارتند از:
1ـ اقدامات دولتها و سازمانهاي دولتي براي تشويق بيشتر نظام خود كنترلي در سازمانها با ايجاد حس مسووليتپذيري و قانونمندي در آنها به كمك نظام OHSAS 18001 بهتر اجرا ميشود.
2ـ تغيير در قوانين و مقررات از طرف سازمانهاي قانونگذار در ارتباط با نيازمنديها و الزامات عملكردي سازمانها به كمك نظام OHSAS 18001 بهتر اجرا ميشود.
-3 انتظارات فزايندة كاركنان سازمانها براي داشتن يك محيط كاري ايمن، بهداشتي و بدون آلودگي با اجراي نظام OHSAS 18001 بهتر تأمين ميشود.
مزاياي برپايي نظام OHSAS 18001
برپايي نظام OHSAS18001 در يك سازمان مزاياي عمده زير را در بر دارد:
1ـ همسويي اهداف و برنامههاي نظام OHSAS با اهداف نظامهاي تجاري
2ـ ايجاد يك چارچوب براي بهبود مستمر
3ـ ا مكان اجراي مميزي بر اساس يك نظام مدون براي ثبت و صدور گواهي بينالمللي OHSAS 18001
4ـ شناخت كافي خطرات بالقوه موجود در محيط كار
5ـ ارزيابي ريسك ناشي از خطرات و كاهش آن به منظور پيشگيري و كنترل حوادث ناشي از كار
6ـ شناخت قوانين و مقررات مربوطه و در نتيجه كاهش هزينههاي ناشي از خسارتهاي احتمالي به واسطه عدم رعايت اين قوانين و مقررات
7ـ ايجاد يك مجموعه مدون از خط مشي، روشهاي اجرايي، برنامهها و اهدافي كه بسيار موثر و كارآمد برقرار ميشوند.
8ـ هدفمند كردن نظام ايمني و بهداشت حرفهاي و همچنين نگرش برنامهاي و مستند به موضوعات مربوط
9ـ ساختار معين و مشخص براي مديريت ايمني و بهداشت حرفهاي كه مشخصكننده محدوده مسووليتها نيز هست.
10ـ اعتماد بيشتر كاركنان به مديريت به واسطه تلاش براي ايجاد يك محيط كاري ايمن و سالم و در نتيجه بالا رفتن انگيزه آنان براي انجام مطلوبتر كارها و وظايف سازماني
11ـ بالا رفتن سطح آگاهي و دانش كاركنان در زمينه ايمني و بهداشت كار
12ـ استفاده از توازن فكري بالقوه نيروي انساني براي تقويت پايههاي مديريت ايمني و بهداشت كار
13ـ فراهم شدن زمينه رقابت سالم و موثر بين سازمانها
محاسن نظامOHSAS 18001 براي كاركنان
نظام OHSAS 18001 بيشترين مزايا را هم براي كاركنان يك سازمان و هم براي سازمان به ارمغان ميآورد زيرا:
1ـ مخاطرات محيط كار براي كاركنان به حداقل مي رسد.
2ـ از امكانات سختافزاري موجود استفاده مناسب و بهينه ميشود.
3ـ عملكرد ايمني و بهداشتي سازمان بهبود پيدا ميكند.
4ـ اعتبار و منزلت سازمان در انظار عمومي و از نظر مشتريان و مصرفكنندگان سازمان ارتقاء پيدا ميكند و اين خود باعث غرور و سربلندي كاركنان ميشود.
راهبردهاي (استراتژيهاي) امور ايمني و بهداشت حرفهاي
1ـ برقرار كردن نظام مديريت ايمني و بهداشت حرفهاي.
2ـ بالا بردن آگاهيهاي بهداشت و ايمني در سطوح مختلف سازمان ايجاد فرهنگ انجام كارها در قالب اصول و ضوابط تعيين شده در نظام.
3ـ بهبود وضعيت موجود بهداشت و ايمني از طريق آموزش
4ـ مشاركت موثر نيروي انساني شاغل در صنعت در زمينههاي مرتبط با بهداشت و ايمني.
5ـ كاهش احتمال بروز و ظهور عوامل بالقوه آسيبرسان از طريق بهبود فنآوري، بالا بردن كارآيي نيروي انساني، ايمنيسازي ماشينآلات، محيط كار يا ايستگاههاي كاري.
6ـ كاهش زيانهاي ناشي از حوادث از طريق:
-كاهش خسارت ناشي از توقف
- كاهش هزينههاي مربوط به درمان
-كاهش ميزان پرداخت غرامتهاي ناشي از كارافتادگي موقت يادائم يا مرگ كاركنان
-كاهش اتلاف وقت در اثر كار نكردن فرد/ افراد حادثه ديده
-كاهش اتلاف وقت به واسطه نگرانيهاي ناشي از پيامدهاي حادثه و امدادرساني
- كاهش ميزان خرابي دستگاه يا اتلاف مواد و در نتيجه ضايعات كمتر در توليد
-امكان خود ارزيابي توسط سازمان براي انطباق با يك نظام مديريت ايمني و بهداشت و ايجاد بستري مناسب براي بهبود مستمر در سازمان
7ـ ايجاد بستر مناسب براي ارتقاء بهرهوري و تعالي سازمان كه مهمترين نتيجه ايجاد يك نظام مديريت ايمني و بهداشت شغلي است.
2ـ بهرهگيري از نظام كيفيت فراگير در طراحي برنامههاي ايمني و بهداشت حرفه اي
امروزه متخصصان ايمني دريافتهاند كه فرآيندي كه به طور مستمر از طريق اعمال مديريت، منجر به بهبود كيفيت ميشود دقيقاً همان فرايندي است كه ساليان متمادي سعي در به كارگيري آن براي پيشگيري از صدمات انساني، ضايعات مادي و وقايع زيستمحيطي داشته است. در واقع بهبود ايمني از طريق يكپارچهسازي با مديريت كيفيت جامع امكانپذير است. بهترين عملكرد ايمني را هنگامي ميتوان به دست آورد كه نظامهاي مديريت كيفيت و اصول مديريت ايمني يكپارچه شوند. ارتباط چشمگير بين اصول مديريت كيفيت و اصول مديريت ايمني آشكار است. بهترين عملكرد فقط هنگامي قابل دستيابي است كه يك تغيير فرهنگي يكپارچه و منسجم براي كيفيت يا ايمني «در مسيري كه يك سازمان به طور روزانه طبق آن فعاليت ميكند» اجرا شوند. «پيشگيري» بايد نيرويي باشد كه عملكرد بدون حادثه را همواره دنبال كند. حادثه به معناي رويداد ناخواسته، غيرمنتظره و برنامهريزي نشدهاي است كه منجر به مرگ، بيماري، جراحت و معلوليت شود. نظامي كه روي اجراي درست همه فعاليتها در بار نخست متمركز ميشود. كارآمدتر از نظامي است كه به طور مداوم حوادث را تحليل ميكند تا ارقام و اطلاعاتي را استخراج كند و بر اساس آنها اقداماتي براي اصلاح بهبود و توسعه به عمل آورد. اگر رهيافتها و اقلامات سنتي ايمني جاي خود را با ابتكارات كيفيت عوض كنند، پيمودن مسير منتهي به «حادثه صفر» و دستيابي به يك محيط ايمن و كاملاً بيخطر كاري آسانتر و بهتر ميسر ميشود. يكپارچهسازي نظام مديريت ايمني و مديريت كيفيت، سبب يك دگرگوني فرهنگي چشمگير ميشود و اين فرآيند بايد بخوبي به مرور زمان طرحريزي و اجرا شود.
هنگامي كه مديريت، حقوق كاركنان خود را همانگونه كه حقوق مشتريان خود را در نظر دارد، مورد توجه قرار دهد. هدف نهايي
«حادثه صفر» دست يافتني ميشود. بديهي است كه وقتي در محيط كار، ايمني انسانها بالاترين هدف و ارزش تلقي ميشود. حوادث خود بخود حذف خواهند شد. سازمانهايي كه به وعدههاي خود عمل ميكنند و از كاركنانشان در مقابل خطرات محيط كار حفاظت ميكنند. شاهد توسعه ايمني خواهند بود. در حالي كه سازمانهايي كه ارزش بهبود ايمني عملياتشان را درك نميكنند، همچنان شاهد سقوط ارزشهاي انساني و كاهش سودآوري و رشد هزينههاي عملياتي خواهند بود و كاركنانشان احساس فقدان رضايت شغلي خواهند كرد.
3ـ ادغام و يكپارچگي مفاهيم كيفيت و ايمني و بهداشت شغلي
مفهوم كيفيت مورد استفاده در نظام كيفيت جامع كه باعث رضايت مشتريان خارجي ميشود، بايد در نظام ايمني و بهداشت شغلي براي رضايت «مشتريان داخلي» سازمان (يعني كاركنان نيازمند به ايمني و بهداشت) نيز مورد استفاده قرار گيرد. در پرتو چنين رويكردي است كه برنامههاي ايمني در نظام كيفيت جامع يك سازمان يكپارچه ميشود و به طور آشكار رضايت خاطر «مشتريان داخلي» را فراهم ميآورد. برنامههاي ايمني هنگامي كه در فرهنگ سازمان ادغام شوند، بسيار موثر و كارآمد عمل ميكنند. در واقع بهترين عملكرد سازمان تنها هنگامي دست يافتني است كه كيفيت در ايمني و بهداشت شغلي نيز در نظر گرفته شود. يعني شرايط و مباني كيفيت در عمليات ايمني وبهداشت شغلي رعايت شود.
نشانههاي فقدان كيفيت در ايمني و بهداشت شغلي در يك سازمان:
اصولاً در سازمانهاي بيتوجه به نكات ايمني، مانند سازمانهاي بيتوجه به موضوع كيفيت، نشانههاي يكساني وجود دارند كه ميتوان از آنها براي شكل دادن به يك رويكرد مثبت براي بهبود ايمني استفاده كرد. اين علائم به شرح زير هستند:
1ـ كالاها يا خدمات ارايه شده در چنين سازمانهايي به طور معمول با الزامات موافقت شده، اعلام شده يا نوشته شده سازگاري ندارد.
در مورد ايمني در اين سازمانها بايد گفت كه چگونگي رسيدن به اهداف ايمني به وضوح در خط مشي ها، روشهاي اجرايي و دستورالعمهاي مكتوب آورده نشده است. ايمني با انجام درست كارها (بر اساس دستورالعملهاي توافق شده) حاصل ميشود. بدون اهداف صحيح و شفافسازي و ابهامزدايي اهداف، كاركنان مرتبط نميتوانند براي اين كه كارها چگونه اجرا شده و چه چيزي بايد به دست آيد، توافق كنند. سازماني قادر است بهترين عملكرد ايمني را داشته باشد كه توافق وتفاهم لازم رادر كاركنان براي اجراي دستورالعملهاي كاري، به دست آورده باشد. درغير اين صورت «عدم انطباق» امري عادي خواهد بود، بدين معني كه بهترين عملكرد به دست نخواهد آمد و حوادث و بيماريهاي شغلي كماكان وجود خواهند داشت.
ب – سازمان داراي عمليات و فرآيندهاي فراواني براي بازرسي و اقدامات اصلاحي هزينه زا به منظور راضي نگهداشتن مشتريان است.
از ديدگاه ايمني، اين موضوع به معناي اصلاح اشكالات در تجهيزات و عمليات به سبب طراحي ناصحيح آنها، نقص فني آنها يا انجام ندادن صحيح كارها است كه منجر به دوبارهكاري درعمليات ميشود و هزينههاي اضافي ايجاد ميكند. سطح ايمني در سازمان مستقيماً به درجه اهميت طراحي اوليه ماشينآلات، ابزار و واردات، فرآيندها و روشهاي كاري ارتباط دارد.
«دمينگ» متخصص پرآوازه كيفيت معتقد است كه: كيفيت بايد در طراحي ايجاد شود» و منظور او اين است كه: «وابستگي رسيدن به كيفيت از طريق بازرسي بايد كنار گذارده شود و با ايجاد كيفيت در محصول در نخستين مرحله، يعني طراحي، نياز به بازرسي بعدي حذف شود.»
در مورد ايمني بايد گفت كه: «ايمني از ميز طراحي آغاز ميشود.» سازمانها سطحي از كيفيت را بايد هدف قرار دهند كه توسط فرايندهاي طراحي قابل دستيابي و اجرا باشد.
عامل مهم در پيشگيري از حوادث، «طراحي فرايند، وسيله و ماشين به گونهاي است كه در برابر خطاها مقاوم باشد.» رويه رايج براي دستيابي به هدف و «مقاوم بودن در برابر خطاها»، طراحي يا باز طراحي ماشينها، تجهيزات و ابزار (به طور كلي سختافزارها) به گونهاي است كه امكان خطاي انساني را نامتحمل يا غيرممكن سازد.
طراحي به صورت «مقاومت در برابر خطا» يا «ايمني از طريق طراحي»، در مورد سختافزارها (ماشينآلات، تجهيزات، تاسيسات، ابزار و ادوات و …) و نرمافزارها (روشهاي اجراي كار، مديريت و طراحي سازماني، تخصيص وظايف بين انسان و ماشين) اساس كارهاست.
طراحي صحيح، اصل كليدي در دستيابي به ايمني، بدون تحميل شدن خسارات انساني و مالي براي انجام دوبارهكاريها و عبرتگيريهاست و بهبود مستمر را به دنبال دارد. در فارسي هم ضربالمثلهاي معروف: «تجربه را تجربه كردن خطاست» و «در مسائل ايمني اغلب اوقات تجربهگران تمام ميشود»، همين مفهوم را ميرسانند. بدين طريق احتمال ايجاد خطر را در همان نطفه خفه ميكنند.
سازمانهايي كه به طور مداوم درگير حل كردن مشكلات پيش آمده هستند. در يك وضعيت انفعالي قرار دارند و هزينههاي بيشتري را براي حل مشكلاتشان متحمل ميشوند. برعكس سازمانهايي كه به ارزش پيشگيري واقفاند و اقداماتي براي پيشگيري به عمل ميآورند. هزينههاي كمتري خواهند داشت. همواره بايد توجه داشت كه سازماني كه به ارزش مآلانديش و پيشگيري واقف است و «پيشگيري» را يك بخش حياتي از عمليات روزانه خود قرار ميدهد، از ديگر سازمانها كه همواره براي حل مشكلات خودكار ميكنند. گوي سبقت را خواهد ربود. پيامهاي معروف حفاظتي همچون: «بهداشت هم آسانتر و هم كمخرجتر است و مشكل درمان را هم به دنبال ندارد»، «پيشگيري موثرتر، آسانتر و بهتر از درمان است»، «پيشگيري امروز را به علاج فردا موكول نكنيد» و «با پيشگيري خطرات، سلامت و سعادت خود و خانوادهتان را حفظ كنيد»، همه ناظر بر همين موضوع است.
پ – مديريت، تعريف استاندارد و واضحي از كيفيت ارايه نكرده است
.در چنين سازماني هر كس، كار و عملكرد خود را همان طور كه دلش ميخواهد ارايه ميدهد. در مورد ايمني هم بايد گفت كه مديران و كاركنان اين واقعيت را نميدانند كه «همه حوادث قابل پيشگيري هستند» و بنابراين در چنين محيطي، عملكرد بدون خطا در دست يافتني نيست، چون خود سازمان استانداردهايي از عملكرد را مقرر كرده است كه مطلوب نيستند. سازماني كه صادقانه به انجام عملكرد التزام دارد، هيچ استانداردي را به جز «حادثه صفر» به عنوان هدف درازمدت خود نخواهد پذيرفت. هنگامي كه اين انتظار در سراسر سازمان اعلام شود و انتشار يابد، كاركنان بهتر قادر خواهند بود تا به طور مداوم خود را در راستاي حركت به سوي بهترين عملكرد ايمني، بهبود بخشند.
ت – مديريت بهاي تمام شده «عدم انطباق» را نميداند.
مطالعات نشان ميدهد كه به طور معمول 35 درصد هزينههاي عملياتي سازمانها مصروف انجام دوبارهكاريهايي ميشود كه در نخستين بار درست اجرا نشدهاند. در قلمرو ايمني، هزينه عدم انطباق (عدم انطباق با الزامات قانوني يا الزامات سازماني مانند روشهاي اجرايي، دستورالعملها، آييننامهها و…) ميتواند غيرقابل بخشش و غيرقابل جبران باشد، زيرا كه نتيجه عدم انطباق در ايمني، در خوشبينانهترين وضعيتها، صدمات و لطمات جسماني و رواني، درد و رنج شديد در حوادث، از دست رفتن اعضا و جوارح بدن (نقائص جسماني و معلوليت) و در نهايت مرگ است. به اين ضايعات بايد خسارات مادي ناشي از خرابي و آسيب به ماشينآلات، تجهيزات، ابزار و ادوات، مواد و غيره را نيز افزود. فارغ از اين خسارات، لازم است سلب اعتماد مردم و افكار عمومي از سازمان كه در نتيجه حوادث به وجود ميآيند را نيز در نظر گرفت. زيانهاي ناشي از عدم انطباق، مجموعه هزينههاي مستقيم و غير مستقيم است .
نكتهاي كه در مورد زيانهاي ناشي از عدم انطباق بايد يادآوري كرد آن است كه بيمه تنها درصد محدودي از خسارات وارده (قسمتي از خسارتهاي مستقيم) را پرداخت ميكند. هنگامي كه همه ضايعات عدم انطباق (هزينههاي حل مشكل، اقدامات اصلاحي، دوبارهكاريها و …) را در نظر بگيريم اهميت صحيح كارها در همان نخستين بار، مشهود ميشود.
ث – مديريت انكار ميكند كه مجموعه خود او (مديريت) مسبب اصلي ايجاد مشكلات است.
در اين مورد، درباره ايمني، متخصصان بر اين باورند كه به جاي جست و جوي بينشها و عملكردهاي ضعيف و نادرست در كارگران، بايد در جستو جوي مشكلات مديريتي بود كه به سوي سطوح پايين سازمان (كاركنان) سرازير و منجر به بروز حوادث ميشود. بررسيها نشان ميدهد كه مديريت، مسوول 94 درصد همه نتايج خوب و بد سازماني (از جمله حوادث) ست. كارگر جزء كوچكي از سيستم است و كار كارگر به اصطلاح اضافه كردن آخرين ادويه به غذاي دستپخت سيستم مديريت است، لذا سهم كارگر در ايجاد يك حادثه بسيار كم است و در اكثر قريب به اتفاق موارد ايجاد حادثه تنها به سبب قصور كارگر نيست .نقايصي كه ناشي از طراحي ضعيف، نصب نادرست، نگاهداري غلط و تصميمهاي بد مديريت است. سهم آنها معمولاً اضافه كردن آخرين ادويه به يك غذاي سمي است. غذايي كه مواد آن از قبل به مدت درازي مشغول پخت بوده است.
مجموعهاي از عوامل مادي و انساني دست به دست هم ميدهند و زمينه، شرايط و بستري را فراهم ميكنند كه منجر به حادثه ميشود و
كار كارگر و نقش كارگر در ايجاد آن، يكي از موارد است. متاسفانه در غالب موارد، براي پيشگيري از حوادث، نظام مديريت، كه
ميتواند علت اصلي و بنيادين عدم انطباق باشد، فراموش مي شود و بهبود پيدا نميكند، بلكه در نهايت يك روش اجرايي يا دستورالعمل، بازنگري و بازنويسي شده و به كارگران آموزش داده ميشود كه در نتيجه كارساز نخواهد بود و نظام مديريت بدون تغيير باقي ميماند.
براي حل مشكلات ايمني و بهداشت شغلي، مجموعه علل،عوامل و اسباب ايجاد حوادث و بيماريها (و تاثير متقابلشان برهم) بايد بررسي شوند، نه فقط جزيي از كل يا تنها يك قسمت از فرايند كاري، همواره بايد توجه داشت كه تقابل صحيح سه جانبه بين «انسان – سازمان – فنآوري» در پرتو طراحي صحيح، ميتواند همواره ضامن اصلي ايمني و كارآيي سازمانها باشد.
اهميت آموزش
با توضيحات فوق، آموزش نكات ايمني به كاركنان سازمان يك امر حياتي است. كاركنان بايد درك كنند كه چه چيزي از آنها انتظار ميرود. به علاوه آنها بايد چگونگي اجراي كارها را به روش ايمن و مطمئن بدانند و مهارتهاي لازم وشرايط احراز مربوط به شغل مربوط را دارا باشند فرايند آموزش بايد اين اطمينان و تضمين را ايجاد كند كه هر يك از كاركنان از جمله كاركنان ارشد اجرايي، قواعد و ضوابط ايمني را به خوبي درك كرده است. همه كاركنان بايد بدانند كه ايمني «وظيفه ديگران»، مثلاً مهندسين يا سازمان ايمني و بهداشت حرفهاي سازمان، نيست، بلكه بازرس و متخصصين ايمني نقش مشاور را در شناسايي خطرات و ارايه راهحلهاي اصلاحي دارد
و آنها خودشان بايد نكات ايمني را به طور كامل در عمل اجرا كنند و جدي بگيرند. اجرا كردن نكات ايمني، يعني عملي كردن آن چه كه در فرآيند آموزش ايمني فرا گرفته شده است، مستقيماً به عهده كارگر است و توسط آنها بايد پياده و اجرا شود.
در عمل هيچ اتفاقي نخواهد افتاد مگر اين كه مديريت ارشد سازمان از طريق تعيين و تبيين اهداف و التزام به آنها، امكان وقوع آنها را ايجاد كند. مديريت بايد زمينه و شرايط كافي را براي حصول اطمينان از اتفاق افتادن تغييرات مورد نياز را فراهم كند و سكان رهبري عمليات ايمني را همواره در دست داشته باشد. بنابراين براي كمك به سازمان در برآورده شدن اهداف درازمدت، اهداف كوتاه مدت بايد تعيين شود و اولويتهاي آنها مشخص شود.
نقش فرهنگ
نكته ديگر در مورد كيفيت و نيز ايمني، نقش فرهنگ است. فرهنگ باعث «نهادينه شدن» نكات ايمني ميشود. فرهنگ يك سازمان متشكل از باورها، ارزشها، اهداف، ماموريتها، اقدامات عملكردي، آداب و تشريفات و احساس مسووليت در برابر كارگران، مشتريان و جامعه است. يعني تمام آن چه كه از آن به يك «نظام رفتاري مورد انتظار» ياد و تعبير مي شود كيفيت يا ايمني بهبود نخواهد يافت مگر آن كه اين نظام رفتاري مورد انتظار به طور مداوم تغيير پيدا كند. متاسفانه تغيير در فرهنگ به آساني وبه سرعت دست يافتني نيست و زمانبر است. در مبحث ايمني هميشه گفته شده است كه «فرهنگ، كليد است.»
مهندسي صنايع چيست؟
مهندسي صنايع يعني هماهنگ ساختن موارد مختلفي چون نيروي انساني، مواد، اطلاعات،هزينه،انرژي و ... براي توليد محصولي خاص و يا ارائه يك خدمت. اكثر رشته هاي مهندسي، به ماهيت فني اجزاء كوچكي مي پردازند كه بخشي از يك سيستم بزرگتر است. نقش مهندسي صنايع، ايجاد پيوند ميان اين اجزاء كوچك است. مهندسي صنايع علاوه بر درنظر گرفتن اين اجزاء، نقش انسان و روابط انساني را بعنوان عواملي تاثير گذار در عملكرد سيستمهاي بزرگتر در نظر مي گيرد. بنابراين مهندسي صنايع بعنوان تخصصي ميان رشته اي اين توان را دارد كه حوزه هاي مختلف مهندسي را با هم هماهنگ كند. مهندسان صنايع پس از آشنايي سطحي با اصول و قوانين مهندسي سنتي، ابزارهاي خاص خود در هماهنگ ساختن دستاوردهاي اين رشته هارا به كار مي گيرند. در نهايت مي توان گفت يك مهندس صنايع كمك مي كند كه بر نامه ريزي، اجرا و نظارت بر عملكرد نظام هاي توليدي و خدماتي به گونه اي بهتر و منسجم تر انجام شود و قدم هايي در جهت سهولت كارها، افزايش ايمني و راحتي كاركنان، كاهش هزينه ها و بالابردن كيفيتِ انجام كار برداشته شود. حوزه هاي كاري مهندسي صنايع برخي از زمينه هاي كاري مهندسي صنايع عبارتند از: • برنامه ريزي استراتژيك و عملياتي سازمان • مديريت توليد • مديريت پروژه • مهندسي لجستيك • مهندسي سيستمهاي كيفيت • مهندسي سيستمهاي اطلاعاتي • مهندسي مالي • مهندسي ارزش • مهندسي سيستمهاي بهره وري • طراحي فرايندها و ساختارهاي سازماني و ... بازار كار و موقعيت شغلي مهندسي صنايع در ايران مهندسي صنايع يك رشته ي مديريتي محسوب شده و در حالي كه در كشور هاي پيشرفته رشته هاي علوم انساني و بخصوص مديريت، جزء بهترين رشته هاي دانشگاهي هستند و تنها افراد نخبه مي توانند در اين رشته ها ادامه تحصيل دهند، در كشور ما به رشته هاي مديريتي كم توجهي شده است. اما خوشبختانه در طول ساليان اخير رشته ي مهندسي صنايع به جايگاه مناسبي دست يافته و اكثر مسئولان و متخصصان به نقش مفيد و موثر مهندسين صنايع در واحد هاي صنعتي پي برده اند و مي توان ادعا كرد مهندسي صنايع بهترين و مناسب ترين رشته ي مهندسي براي تربيت مديران واحدهاي صنعتي به شمار مي رود.براي مثال اگر بخواهيم براي مديريت بخش توليد يك كارخانه از ميان مهندسين برق و مكانيك و صنايع با شرايط يكسان يك نفر را انتخاب كنيم، بدون شك بهترين گزينه مهندس صنايع خواهد بود.به طور كلي بازار كار اين رشته خوب است و فارغ التحصيلان اين رشته معمولاً از وضعيت شغلي مناسبي برخوردار خواهند بود. ماهيت مهندسي صنايع مهندسي صنايع سعي دارد با يك نگرش سازمان يافته مسائل و مشكلات واحد هاي صنعتي را تحليل كرده و آنها را برطرف نمايد به گونهاي كه با حداقل ورودي مواد حداكثر خروجي مواد را داشته باشد. مثلا فرض كنيد شما به عنوان يك مهندس صنايع وارد سالن توليد يك كارخانه مي شويد و ملاحظه مي كنيد شرايط كاري كارگران مناسب نيست ( مثلا سالن از نور كافي برخوردار نيست يا هواي آن بسيار نا مطبوع است يا ابزار كار كارگران فرسوده و نامطلوب است و ... ) ، چيدمان ماشين آلات و دستگاه ها در سالن درست نيست، انجام كارها سرعت و كيفيت مطلوبي ندارد، زمان بيكاري ماشين ها و كارگران زياد است و ... در چنين شرايطي شما به عنوان يك مهندس صنايع بايد تمام آموزه هاي خود را به كار بسته و در جهت بهبود شرايط و رفع موانع موجود گام برداريد. زيرا معمولا طراحان يك واحد صنعتي - از برق و مكانيك گرفته تا ساير رشته ها - وقتي مشغول طراحي ميشوند از مسائل اقتصادي، افزايش بهرهوري و ساير مسائل غافل ميمانند و اين وظيفه ي مهندس صنايع است كه براي اداره امور كارخانه به نحو مطلوب؛ برنامه ريزي نمايد و بررسي كند كه چگونه ميتوان از منابع و امكانات موجود به بهترين شكل ممكن استفاده كرد. گرايش هاي رشته ي مهندسي صنايع در دانشگاه مهندسي صنايع در دوره كارشناسي داراي چهار گرايش توليد صنعتي، تحليل سيستمها، تكنولوژي صنعتي و ايمني صنعتي است. 1.گرايش توليد صنعتي: هدف اين گرايش تربيت مديران و متخصصيني است كه بتوانند از مهارت هاي خود در جهت استفاده ي بهينه از زمان، هزينه، نيروي انساني، ماشين آلات، ساختمان و مواد استفاده نموده و نتيجه ي تلاش آنان كاهش ضايعات و توليد كالايي با كيفيت مطلوب باشد. 2.گرايش برنامهريزي و تحليل سيستمها: در دانشگاه واحد هاي درسي اين گرايش و گرايش تو ليد صنعتي بسيار به هم نزديك است و بيش از 80 درصد واحد ها ي اين دو گرايش يكسانند. در واقع تفاوت آنها در اين است كه جنبه ي نرم افزاري و استفاده از مدل هاي رياضي در گرايش برنامه ريزي و تحليل سيستم ها بيشتر است. 3.گرايش تكنولوژي صنعتي : فضاي گرايش تكنولوژي صنعتي فني تر از گرايش هاي ديگر است و تا حدودي به مهندسي مكانيك نزديك مي شود. 4.گرايش ايمني صنعتي : اين گرايش همانطور كه از نامش پيداست بدنبال افزايش ايمني در صنعت و بهبود شرايط عوامل انساني است و سعي دارد به كمك اصول و آموزه هايي ضريب اطمينان و ايمني محيط كار را بالا برده و آثار منفي وآسيب هاي جسمي و روحي ناشي از محيط كارِ نامناسب را كاهش دهد و يا از بين ببرد. توصيه هاي لازم براي ورود به اين رشته اگر شما جزء آن دسته از افراد هستيد كه علاقه به جزئي نگري ندارند و مي خواهند بهبودهايي كه ايجاد مي كنند تاثير كلان داشته باشد (مثلا يك مهندس مكانيك بايد به جزئيات طراحي و ساخت يك قطعه توجه کند اما مهندس صنايع در گير چنين جزياتي نيست و نگاه او يك نگاه كلي وكلان به مسايل كارخانه است) و يا علاقمند به تركيب همزمان علوم مختلف مانند كامپيوتر، رياضي، مديريت و ساخت هستيد و يا دوست داريد در رشته ي تحصيلي شما امكان خلاقيت و نو آوري وجود داشته باشد ويا مايليد پس از خروج از دانشگاه گستره ي وسيعي از فرصت ها پيش روي شما باشد و شما به عنوان يك مهندس بتوانيد آموزه هاي خود را در زمينه هاي متنوع و متفاوتي به كار گيريد؛ ما به شما توصيه ميكنيم كه مهندسي صنايع را براي تحصيل در دانشگاه انتخاب كنيد.
*****
جهت مشخص شدن مناطق دارای ریسک های متفاوت از نقشه ریسک استفاده میشود،در این روش برای هر خطر یا ریسک نماد و رنگ ویژه ای در نظر میگیرند و آن را در محل مناسب روی نقشه و یا کنار فهرست عملیات یا به عبارتی راهنمای نقشه قرار میدهند این روش پیشنهادی دارای این امتیاز است که بدون درگیر شدن در تحلیل های آماری و پیچیدگی محاسبات RPN و...، وضعیت نسبی ایمنی را در مناطق مختلف کاری و کارخانجات مختلف مشخص مینماید به گونه ای که مهندسان و کلیه کارشناسان میتوانند با نگاه کردن به نقشه یا فهرست متوجه نقاطی شوند که نماد ها در آنها تجمع پیدا کرده و یا را رنگ های خاص مشخص شده اند در واقع با این روش اطلاعات به صورت دیداری به همه اعضاء انتقال میابد.
این نقشه علاوه بر مهندسین برای همه افرادی که در شناسایی و کاهش خطرات فعالیت دارند ارزشمند است.
چگونگی تهیه نقشه ریسک
جهت تهیه این نقشه به ترتیب ذیل عمل کنید:
•نخست یک نقشه ساده از کلیه کارخانجات و یا کارخانه مورد نظر شما بسته به نقشه ریسک مورد نیاز تهیه میشود.
•خطرات مشخص شده دسته بندی گردیده و برای هر دسته یک رنگ یا نماد مشخص انتخاب میگردد برای مثال خطرات مربوط به تجهیزات،خطرات فیزیکی ،خطرات شیمیایی ،خطرات حریق،خطرات انفجار،مشکلات ارگونومیک و عوامل انسانی و ... هر کدام با یک نماد یا یک رنگ خاص انتخاب میگردند.
•میتوان از نتایج ارزیابی ریسک به روش های مختلف مانند PHA,PHL,HAZOP,WHAT IF METOD,SSHA,SHA,O&SHA,FTA,SWHA,FMEA,MORT,ETBA,HAZID,MIMIX,EERA,HRA,EEA,PEM,FHA,QRA,SLRA,WILLIAM FINE,KRONER,M.TOAK,ROLIN GERONSIN,JHA,NIGEL BAUER,URBAN KJELLEN,COVELLO&MERKHOFER,JOHN GREEN,HAZAN, و...(که در مطالب بعدی توضیح کامل در مورد هر یک از روشها ارائه خواهد گردید) جهت نمایش نقاط خطر نقشه ریسک استفاده نمود.این امر سبب میگردد که ریسک های شناسایی شده توسط روشهای مذکور با یک نگاه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند در این روش میتوان ریسک های قابل تحمل تعیین شده ،میانگین ریسک های شناسایی شده،نقاط ماکزیمم و مینیمم و ریسک های غیر قابل تحمل و... به نقشه اضافه نمود تا مورد استفاده کلیه کارکنان قرار گیرد.
•سپس با در نظر گرفتن نمادهای در نظر گرفته شده نقشه ریسک تهیه میشود.
•از نقشه تهیه شده میتوان برای تامین نیازهای هر منطقه از محیط کار و اولویت گذاری اقدامات اصلاحی و... استفاده نمود.
*****
یكی از مواردی كه از اهمیت و حساسیت خاص و بالایی برخوردار است عرضه مواد سوختی از طریق ناوگان حمل فرآوردههای نفتی است.
عدم رعایت موازین ایمنی به هنگام انتقال مواد سوختی در جادههای خارج از شهر و بخصوص خیابانهای داخل شهر توسط تانكرهای حامل فرآوردههای نفتی سریع الاشتعال همواره میتواند باعث بروز حوادث و حریقهای ناگوار شود.
بر اساس این گزارش، آخرین نمونه حوادث مشابه می توانند، واژگونی تانكر سوخت ۳۳ هزار لیتری بنزین در شهر زیبا ، خیابان كانون ، میدان اوستا در تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۸۵ بود كه منجر به جاری شدن مقدار زیادی بنزین در خیابان های مجاور گردید را نام برد.
اینگونه موارد میتواند خطرات بسیار زیادی برای شهروندان ، خودروهای پارك شده و غیره ایجاد نماید. اضافه بر آن هزینه های زیادی نیز باید صرف امور پیشگیری از آتشسوزی مایعات جاری شده توسط سازمان آتشنشانی شود.
همچنین استقرار كامیونهای سوخترسان در جایگاههای فروش سوخت از دیگر عواملی است كه در صورت رعایت نكردن نكات ایمنی در هنگام تخلیه سوخت ممكن است، باعث حریق و حادثه شود.
به عنوان نمونه حریق در پمپ بنزین واقع در خیابان كمیل تهران در زمستان ۱۳۸۱ بود كه جایگاه سوخترسانی و تانكر حامل مواد سوختی به طور كامل طعمه شعلههای آتش شد. در این حادثه با تلاش و حضور بموقع آتشنشانان خسارات جانی به بار نیامد و به غیر از تانكر سوخت كه بطور كامل دچار حریق شده بود سایر وسایط نقلیه موجود در محل بسرعت از محل حادثه تخلیه شده و نیز جایگاه پمپ ینزین از سرایت حریق مصون ماند.
كارشناسان حوزه حفاظت و پیشگیری از حریق سازمان آتشنشانی شهرداری تهران به منظور پیشگیری از وقوع چنین حوادثی لازم می داند كه توجه مسئولین سازمانهای ذیربط و شهروندان محترم را به رعایت دقیق موازین و توصیه های ایمنی بشرح ذیل معطوف كند.
۱-تجهیز نمودن خودروها به سیستم ترمز الكترونیكی (A.B.S) و برنامه ضد واژگون شدن باشد (R.S.P) تا از واژگونی این نوع وسایط نقلیه جلوگیری نماید.
۲- استاندارد نمودن تانكرهای سوخت از حیث ضمانت وسایل دینامیكی.
۳- ضخامت ورق مخزن های تانكر ها بایستی حداقل ۴ میلی متر باشد كه ضخامت تانكرها در هنگام ساخت باید رعایت شود.
۴- نصب علائم و برچسب های مواد خطرناك بر روی بدنه مخازن تانكرها و نیز داشتن دستگاه های خاموش كننده از نوع پودر و گاز.
۵- بازبینی مرتب لاستیك های خودروی سوخت رسان و تعویض بموقع آن.
۶- بكارگیری رانندگان زبده ، با تجربه و سالم از نظر پزشكی برای هدایت خودروهای سوخت رسان.
۷- ارائه آموزش های لازم به رانندگان تانكرهای حامل مواد سوختی و كنترل مسایل ایمنی این وسایط نقلیه توسط مسئول ایمنی شركت ملی پخش فرآورده های نفتی.
۸- خودروهای مخصوص حمل سوخت باید در هنگام تخلیه سوخت در مخازن پمپ بنزین ها به نحوی خودرو را در جایگاه مخصوص تخلیه پارك نمایند كه سر خودرو به طرف معبر خروجی جایگاه قرار داشته باشد تا در مواقع ضرورت به سهولت بتوان از محل خارج شد.
۹- راننده خودروهای حامل سوخت باید قبل از شروع به تخلیه از استقرار كامل و مطمئن خودرو اطمینان داشته و راننده تا پایان عملیات تخلیه ، در محل استقرار حضور داشته باشد.
۱۰- مسئول تخلیه موظف است قبل از تخلیه سوخت نسبت به اتصال سیستم ارتینگ اقدام و از محكم بودن آن مطمئن گردد.
کلیات و تعاریف
ماده 1: اصطلاحات بکار رفته در این دستور العمل بشرح ذیل تعریف می گردند.
الف) حمل و نقل جاده ای : هر نوع حمل و نقل زمینی مواد شیمیایی و سموم از طریق راه انجام می پذیرد.
ب)وسیله نقلی باری: هر نوع وسیله نقلیه موتوری زمینی که برای حمل مواد شیمیایی و سموم ساخته شده و کابین راننده می بایست از قسمت بار بوسیله دیواره ای مقاوم مجزا شده باشد.
ج) بارگیری که برای حمل بار ساخته شده و توسط وسیله نقلیه موتوری دیگری بصورت یک واحد کشیده می شود و وزن کل بارگیری و محموله توسط محورهای مستقل متعلقه به زمین منتقل می گردد.
د) شبه یدک: بارگیری که برای حمل بار ساخته شده و توسط وسیله نقلی دیگری کشیده می شود و بخشی از وزن بارگیر و محموله توسط پین اتصال به کشنده منتقل می گردد.
تبصره: استفاده از یدک و شبه یدک در حمل و نقل مواد شیمیایی و سموم مجاز نمی باشد.
ماده 2: انجام هرگونه عملیات حمل و نقل جاده ای مواد خطرناک از تقطه ای دیگر, در داخل کشور مستلزم رعایت مقررات و ضوابط مندرج در این آیین نامه می باشد.
ماده 3: حمل مواد غذایی, مواد مصرفی خوراکی و حیوانات در کنار مواد شیمیایی و سموم در داخل یک وسیله نقلیه واحد ممنوع است. در صورت حمل سایر وسایل , سمومک و مواد شیمیایی بایستی به وسیله مانع دیواری شکل از یکدیگر جدا شده و در جای خود محکم شده تا امکان جابجایی نا خواسته نباشد.
ماده 4: ظروف محتوی سموم و مواد شیمیایی بایستی به طریقی بارگیری شوند که در حالت حرکت جابجا نشده و صدمه نبینند.
- برای حمل مواد شیمیایی و سموم تا حد امکان از وسیله نقلیه مسقف استفاده شود در صورت استفاده از وسایل روباز بایستی پوشش کامل و مقاوم جهت ممانعت از تابش مستقیم نور خورشید و یا بارش روی محموله قرار گیرد.
ماده 5: کالاها و محصولات خطرناک موضوع این آیین نامه در 9 طبقه دسته بندی گردیده اند , این طبقه بندی به شرح ذیل می باشد:
1- طبقه یک: این طبقه خود به سه دسته ذیل تقسیم بندی می شود:
1-1- مواد و محصولات منفجره
2-1-محصولات و کالاهایی که با مواد منفجره انباشته گردیده اند.
3-1- محصولات و کالاهایی که ایجاد آتش سوزی و احتراق می نمایند.
2- طبقه دو: این طبقه مشتمل است بر گازهای تحت فشار مایع نشده و گازهای نا محلول تحت فشار.
3- طبقه سه: این طبقه مشتمل است بر مایعات قبل اشتعال.
4- طبقه چهار: این طبقه خود به سه دسته ذیل تقسیم بندی می شود.
1-4- جامدات قابل اشتعال.
2-4- موادی که دارای قابلیت آتش سوزی و آتش افروزی خود به خود می باشند.
3-4- موادی که بر اثر تماس با آب یا مجاورت با رطوبت, گازهای قابل اشتعال تولید می کنند.
5- طبقه پنج: این طبقه خود به دو دسته ذیل تقسیم می شود:
1-5- موادی که باعث ایجاد زنگ زدگی می گردند.
2-5- پر اکسیدهای آلی.
6- طبقه شش: این طبقه خود به دو دسته ذیل تقسیم می شود:
1-6- محصولات سمی
2-6- مواد و محصولات متعفن که باعث ایجاد و نشر بیماریهای عفونی می گردند.
7- طبقه هفت: مواد رادیو اکتیو
8- طبقه هشت: مواد خورنده و اسیدها
9- طبقه نه: زباله و فاضلاب
تبصره 1: فهرست و اقسام مواد خطر ناکی که تحت هر یک از طبقات نه گانه فوق قرار می گیرند , در ضمیمه ((ز)) این آیین نامه امده است.
تبصره 2: در میان مواد شیمیایی و سموم موضوع طبقات 2و 4, 7و 9 موادی وجود دارن که از حیث اهمیت خطر و نحوه حمل , علاوه بر مقررات کلی , شرایط خاصی را دارا می باشند.
ماده6- حمل و نقل مواد شیمیایی و سموم خطرناک توسط وسایل حمل و نقل در صورتی مجاز خواهد که وسیله نقلیه مزبور حائز کلیه موارد مندرجدر فصل سوم این آیین نامه باشند.
تبصره: چنانچه مواد و محصولات خطرناک بصورت مایع و گاز بوده و توسط تانکر یا تانک کانتینر حمل گردند در صورتی مشمول مقررات این آیین نامه می گردند که وزن یا حجم محموله از حد اکثر مقادیر مندرج در بندهای ذیل تجاوز نماید. در غیر اینصورت مشمول حمل و نقل مواد خطرناک نمی باشد.
الف: خودروهای دارای تانکر ثابت یا تانکرهای قابل انفکاک جهت حمل مایعات با حداکثر ظرفیت 1000 لیتر.
ماده 7: رانندگان و کمک رانندگان حامل مواد شیمیایی و سموم بایستی حائز کلیه نکات و موارد مندرج در فصل چهارم این آیین نامه باشند.
ماده 8: راننده وسیله نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم بایستی در حین عملیات حمل ونقل مواد خطرناک , اسناد مربوط به اینگونه کالاها را وفق ضمیمه ((ج)) این آیین نامه د اختیار داشته باشد, تا به محض در خواست پلیس ارائه نماید.
ماده 9: وسایل حمل و نقل مواد شیمیایی و سموم بایستی در حین عملیات حمل و نقل کلیه نشانه ها و علائم مندرج در ضمیمه ((الف)) این آیین نامه را دارا باشند.
ماده 10: فرستنده مواد شیمیایی و سموم مکلف است پیش از تنظیم قرار داد حمل و نقل کالا, طی اظهار نامه ای مطابق پیوست شماره یک از ضمیمه ((ب)) مؤسسه حمل و نقل را از خطرناک بودن محموله کتبا مطلع نماید.
ماده 11- در صورت عدم رعایت ضوابط و دستورالعملهای مندرج در این آیین نامه با متخلفین مطابق مقررات قانونی سازمان حمل و نقل پایانه های کشور رفتار خواهد شد.
فصل 2:
مقررات مربوط به عملیات بارگیری, حمل و نقل و بار اندازی مواد شیمیایی و سموم
ماده 10: مؤسسه حمل و نقل جهت حمل مواد شیمیایی و سموم بنا به تشخیص سازمان حمل و نقل و پایانه های کشور مکلف است جهت هماهنگی و تعیین مسیر مجاز تردد از مبدأ به مقصد در جاده های خارج از محدوده شهرها , به سازمان مذکور مراجعه و ضمن ارائه در خواست کتبی به همراه اظهار نامه صاحب کالا , مجوز و مسیر عبور مواد خطرناک را دریافت نماید.
تبصره1: سازمان یاد شده می تواند بر حسب ضرورت مجوزهای مذکور را به صورت مدت دار صادر نماید.
تبصره2- کمیته هماهنگی کنترل و نظارت بهداشتی بر مواد شیمیایی و سموم همه ساله فهرست مواد شیمیایی و سموم مجاز را به سازمان منعکس خواهم نمود.
تبصره 3- در صورت مواجهه با مواد شیمیایی و سموم نا شناس مراتب توسط سازمان از کمیته استعلام خواهد گردید.
ماده 11- وسیله نقلیه حامل مواد طرفنظر از وزن و حجم محموله فقط در ساعات روز مجاز به تردد در جاده های کشور خواهد بود و بایستی قبل از پایان روز در محل آخرین پاسگاه انتظامی توقف و تا آغاز روز بعد از حرکت خودداری نماید.
تبصره1: در موارد خاص بنا به مقتضیات و دلایل توجیهی , به تشخیص واعلام وزارت راه و ترابری برخی از مواد خطرناک از این موضوع مستثنی خواهد بود.
تبصره 2: وزارت راه وترابری در خصوص موارد مستثنی از کمیته هماهنگی کنترل و نظارت بهداشتی بر سموم و مواد شیمیایی استعلام خواهد نمود.
ماده 12- حداکثر سرعت حرکت وسیله نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم در آزادراهها و شاهراهها 60 کیلومتر , در جاده های چهار خطه 50 کیلومتر و در جاده های دو خطه حداکثر 40 کیلومتر در ساعات می باشد.
ماده 13- پارک و توقف خودروی حامل مواد شیمیایی و سموم در طول جاده ها فقط تحت شرایط ذیل مجاز است.
الف: هیچ خودروی حامل مواد خطرناک نمی تواند در نقطه ای توقف نماید, مگر آنکه از ترمز مخصوص استفاده باشد .
ب: نصب گُوِه به تعداد حداقل 2 عددو متناسب با تعداد چرخها برای هر نوع خودروی حامل مواد شیمیایی و سموم در حین توقف الزامی است.
ج: موتور و سیله نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم باید در حین توقف خاموش باشد.
د: خودروی حامل مواد شیمیایی و سموم باید حتی المقدور در مناطقی با شیب اندک توقف کند و از پارک و توقف در سراشیبی ها خودداری نماید.
ه: خودروی حامل مواد شیمیایی و سموم باید در ساعات تاریک شبانه روز , در نقاطی توقف کند که نور کافی جهت رریت آن توسط سایر وسایل نقلیه از 50 متری فراهم باشد. و چنانچه بنابر اضطرار و فوریت در مکانهای تاریک متوقف می گردد علاوه بر چراغهای ترمز که بایستی بدرستی عمل کرده و روشن باشند , حتما لازم است در مواضع 10 متری ابتدا و انتها وسیله نقلیه متوقف شده در حاشیه جاده و در پهلوی آن مبادرت به نصب چراغهای 24 ولتی زرد رنگ الکتریکی نماید. منبع تأمین نیروی این چراغها باید مستقل از خودرو باشد.
و: توقف خودرو در فاصله ای کمتر از 50 متر در ابتدا و انتهای پاها و تونلها و پیچ ها ممنوع است و چنانچه بنابر اضطرار خودرو در چنین مواضعی متوقف گردید , نصب علائم هشدار دهنده بنحوی که از فاصله 50 متری حضور خودرو حامل مواد شیمیایی و سموم را برای رانندگان عبوری از محور مشخص نماید الزامی است.
ماده 14: وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم جهت سوختگیری بایستی سوختگیری بایستی از پمپهای بنزین واقع در خارج از آبادیها و محدوه شهر ها استفاده کنند.
ماده 15: راننده و کمک راننده وسیله نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم بایستی در حین سوختگیری خودرو , نزد وسیله نقلیه باقی مانده و هرگز وسیله نقلیه مذکور را ترک ننماید.
ماده 16:حمل مواد شیمیایی و سموم در بارگیر و یدک مستقل ممنوع است و وسیله نقلیه حامل کالای خطرناک نباید تحت هیچ شرایطی توسط وسیله نقلیه دیگری یدک کشیده شود و نیز نباید تحت هیچ شرایطی وسیله نقلیه دیگری را یدک کشید.
ماده 17: تردد وسیله نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم در شرایط غیر عادی جاده , نظیر بارندگی شدید, هوای مه آلود و یا هر گونه عاملی اعم از جوی و غیر جوی نا مساعد که احتمال بروز حوادث رانندگی را افزایش می دهند ممنوع بوده و راننده وسیله نقلیه موظف است در اولین محل مناسب با رعایت نکات ایمنی مندرج در ذیل ماده 13 این فصل وسیله نقلیه را متوقف نماید.
ماده 18: حمل هر گونه مسافر به استثناء راننده و کمک راننده یا عوامل دیگری که با تشخیص مؤسسه حمل و نقل بایستی بهمراه محموله به عملیات حمل و نقل مواد شیمیایی و سموم کمک نماید ممنوع است.
ماده 19: استفاده از هر گونه وسیله روشنایی یا گرمازای آتش زا در داخل یا در فاصله 50 متری وسیله نقلیه حامل اینگونه مواد, ممنوع است.
ماده20: استعمال دخانیات در حین عملیات حملو نقل مواد شیمیایی و سموم در داخل کابین وسیله نقلیه حامل اینگونه مواد ,ممنوع است.
ماده 21: چنانچه به هر دلیل در حین عملیات بار اندازی یا بارگیری بناچار بایستی در محوطه ای تعدادی وسیله نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم متوقف شوند یا در توقفگاه مناسبی تعدادی خودرو حامل اینگونه کالاها متوقف گردیده اند بایستی حداقل از یکدیگر 20 متر فاصله داشته باشند .
ماده 22: چنانچه پمپ تخلیه مواد شیمیایی و سموم از نیروی موتور وسیله نقلیه انرژی خود را کسب نمی نماید بایستی حین تخلیه این مواد , موتور وسیله نقلیه خاموش باشد.
تبصره 1: چنانچه وسیله نقلیه , حامل محموله ای از طبقه های 6 و 8 و 9 بوده و محل تخلیه و باراندازی در مکانی مسقف واقع شده باشد بایستی وسیله نقلیه مجهز به موتور پمپ جهت تخلیه محموله بوده و منبع انرژی این پمپ مستقل از موتور محرکه وسیله نقلیه باشد.
ماده 23: حمل کالا و محصولات خطرناک از طبقه های 1و 6 و 8و 9 در وسایل نقلیه مفصل دار ممنوع است.
ماده 24: چنانچه محموله خطرناک از طبقه 4 و از ردیف 3/4 باشد بایستی توسط بارگیر مسقف و مقاوم نسبت به نفوذ آب و رطوبت حمل گردد.
ماده 25: چنانچه بهر دلیل وسیله نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم ناچار به توقف طولانی در نقطه ای گردد و این توقف ناشی از بروز نقص فنی در وسیله نقلیه یا تصادف رانندگی باشد راننده مکلف است در اسرع وقت مؤسسه حمل ونقل را از بروز حادثه مطلع نماید.
ماده 26: مؤسسه حمل و نقل مکلف است به محض اطلاع از بروز حادثه یا نقص فنی در وسیله نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم, وسیله نقلیه مناسبی را بهمراه عوامل لازم جهت ابر اندازی و سیله نقلیه معیوب و بارگیری و سیله نقلیه اعزامی به محل توقف خودداری حادثه دیده گسیل نماید.
ماده 27: مؤسسه حمل و نقل مکلف است قبل از اعزام وسیله نقلیه جهت بارگیری و حمل محموله مواد شیمیایی و سموم برنامه زمانبندی سفر را در اختیار راننده قرار داده و حتی المقدور محل توقف شبانه در محل مناسب را مشخص نماید.
ماده 28: راننده وسیله نقلیه مکلف است برنامه تنظیمی از سوی مؤسسه حمل و نقل را که با توجه به حداکثر سرعت مجاز حرکت تنظیم گردیده به دقت رعایت نماید.
ماده 29: مواد خطرناک از اناع زیر گروه طبقه 1 فقط بایستی در کامیونهای با بارگیر بسته یا دارای دربهای کناری(بغل باز شو) حمل شود. سایر مشخصات فنی اینگونه و سایل نقلیه در فصل چهارم ذکر گردیده است.
ماده 30: حداکثر وزن محموله از طبقه 1 و از زیر گروه 1/1 نبایستی از 1000 کیلوگرم در هر بارگیر وسیله نقلیه تجاوز کند.
ماده 31: حداکثر وزن محموله از طبقه 1 و از زیر گروه2/1 و 3/1 نبایستی از 3000 کیلو گرم در هر بارگیر وسیله نقلیه تجاوز کند.
ماده 32 : مؤسسه حمل و نقل مکلف است مقررات مربوط به اسناد و مدارک حمل و نقل مواد شیمیایی و سموم را طبق ضوابط و دستورالعمل های موجود رعایت نمود ه و بسته ها و جعبه های حامل مواد مذکور نیز بایستی دارای برچسب شناسایی بوده بصورتی بوده که مشخصات مواد و شماره طبقه مربوط به آن به دقت منعکس شده باشد.
ماده 33: چنانچه بایستی محموله ای از طبقه 1 درون وسیله نقلیه ای بارگیری شود بایستی حتما و بدقت تمام عوامل خارجی از محوطه بارگیر زدوده و پاکسازی شود.
ماده 34: چنانچه وسیله نقلیه حامل موادی از طبقه 1 بوده و مقرر است که محموله آن در باراندازیهای مختلف تخلیه گردد نحوه بارگیری بایستی به نحوی باشد که بدون جابجا کردن سایر جعبه های حامل مواد شیمیایی و سموم به ترتیب محموله , تخلیه و باراندازی شود.
ماده 36: چنانچه کاروانی از وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم بدنبال یکدیگر در تردد می باشند , بایستی حداقل 80 متر از یکدیگر فاصله داشته و اسکورت شوند.
ماده 37: چنانچه محموله از نوع دی اکسید کربن و اکسید نیتروژن و گازهایی از طبقه 7 باشد حتما باید در وسایل نقلیه بدون مفصل و در تانکرهای ثابت که با استاندارد مناسب به شاسی وسیله نقلیه محکم گردیده اند, حمل گردد.
ماده 38: حمل گازهای از طبقه 7 در مخازن کوچک و در بارگیرهای کانتینری ممنوع است.
ماده 39: حمل مایعاتی از طبقه 8 در بشکه های مجزا بر روی بارگیر بصورت کفی یا اطاق دار ممنوع است.
ماده 40: حمل مایعات از طبقه 8 فقط توسط تانکرهای ثابت که بدقت بر روی شاسی وسیله نقلیه محکم گردیده , مجاز است.
فصل سوم:
مقررات مربوط به وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم
ماده 41: وسیله نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم باید دارای گواهینامه تایید صلاحیت موضوع مقررات مربوط به وسایل نقلیه حامل مواد خطر ناک آیین نامه و حمل و نقل جاده ای مورد خطر ناک باشند.
ماده 42: وسایل نقلیه ای که جهت حمل مواد شیمیایی و سموم حساس در مقابل رطوبت به کار می روند بایستی حتما به صورت مسقف باشد.
ماده 43: وسایل نقلیه تانکدار با بارگیری های نیم یدک که کانتینر های حامل مواد شیمیایی را حمل میکنند یا وسیله نقلیه ای که مواد شیمیایی و سموم را به صورت فله ای حمل میکنند باید از مثلث های خطر در هر دو طرف کانتینر و یا تانک استفاده کنند.
ماده 44: اطلاعات ذیل بایستی بصورتی خوانا بر روی بدنه وسایل نقلیه تانکر دار که مواد خطر ناک را حمل می نماید درج گردیده باشد:
1- تامه موسسه حمل و نقل
2- ظرفیت تانکر
3- وزن خالی تانکر
4- حد اکثر وزن تانکر به همراه محموله
5- نام محموله
6- تاریخ و مدت اعتبار بازرسی
ماده 45: اطلاعات ذیل نیز بایستی به صورتی خوانا بر روی بدنه تانک کانتینر های حامل مواد خطرناک درج گردیده باشد.
1- شماره ثبت تانک کانتینر
2- نام شرکت تولید کننده تانک کانتینر
3- شماره سریال اعلام شده توسط شرکت تولید کننده تانک کانتینر
4- مقدار عددی فشار محموله بر حسب مگا پاسکال یا بار
5- سال تولید تانک کانتینر
6- ظرفیت تانک کانتینر بر حسب لیتر
ماده 46- وسایل نقلیه ای که مواد شیمیایی و سموم با حد اکثر نقطه اشتعال 23 درجه سانتیگراد را حمل می نمایندباید سر پوشیده بوده و طرح ساخت محفظه بار گیر آنها به صورتی باشد که محموله آنها تحت اثر دما و حرارت خارج از محیط قرار نگیرند .
ماده 47: حد اکثر عمر تانکر هایی که به صورت بارگیرجهت حمل مواد شیمیایی و سموم به کار می روند نبایستی از هشت سال تجاوز کند.
تبصره 1- موسسات حمل و نقل مکلفند در دوره های مسافتی 5000 کیلومتری تانکر را مورد بازرسی دقیق قرار داده و از صحت اتصالات و عدم نشت محموله از محل اتصالات به دقت یقین حاصل نمایند.
ماده 48: حد اکثر عمر تانکر هایی که محمولاتی از طبقه 2-5 و 8 را حمل می کنند از تاریخ تولید 4 سال خواهد بود . این تانکر ها باید از ورق به پوشش گالوانیزه ساخته شده باشند.
تبصره : موسسات حمل و نقل مکلفند دردوره های مسافتی 2500 کیلو متری تانکر را مورد بازرسی دقیق قرار داده و از صحت استحکام اتصالات و عدم نشت محموله یقین حاصل کنند.
ماده 49:خودرو های حامل مواد شیمیایی و سموم باید در سطح قائم عقب دارای مثلث نارنجی رنگ به طول قاعده 40 سانتی متر و ارتفاع 30 سانتی متر با خط مشکی حاشیه ای به ضخامت 15 میلیمتر باشند. نحوه نصب تابلو های مذکور باید به صورتی باشد که از 15 متری به وضوح دیده شود چنانچه ابعاد وسیله نقلیه یا بارگیری به حدی است که امکان نصب تابلوی
مذکور با ابعاد ذکر شده میسر نمی باشد طول قاعده و ارتفاع و ضخامت خط حاشیه تابلوی مثلثی شکل خطر به ترتیب تا 30 سانتیمتر و 15 سانتیمتر و 10 میلیمتر قابل کاهش می باشد.
تبصره : خودرو های تانکر دار و بار گیری هایی که دارای بیش از یک تانکر برای حملو نقل مواد خطرناک می باشند علاوه بر نصب مثلث مذکور باید در طرفین نیز دارای مثلث خطر با همان ابعاد موصوف باشند.
ماده 50: خودرو ها و یا کانتینر های حامل مواد شیمیایی و سموم که دارای محموله ای به صورت جامد و فله ای می باشند علاوخ بر بصب مثلث خطر موضوع ماده 49 این فصل باید دارای تابلو های نارنجی که شماره کالا ، شماره خطر و سایر مشخصات لازم در آن ثبت گردیده باشند .(پیوست)
ماده 51: حمل سوخت اضافی در مخازن و بشکه های متحرک ، درون وسیله نقلیه حامل مواد شیمیایی وسموم ممنوع است.
ماده 52: وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم بایستی به وسایل اطفاء حریق مناسب مجهز باشند این ابزار اطفاء حریق که برای مبارزه با آتش سوزی خای احتمالی به کار میرود به شرح ذیل می باشد.
1- تانکر ها، خودرو های حامل تانکر های قابل جدا شدن به ظرفیت حد اکثر 1000 لیتر و تانک کانتینر های حامل گاز ها به ظرفیت حد اکثر 3000 لیتر به دستگاه اطفاء حریق دستی به ظرفیت دو کیلو گرم پودرخشک که امکان مهار آتش در داخل کابین وسیله نقلیه ، موتور و یا بخش بار گیر را فراهم نماید، مجهز باشند.
2- خودرو هایی که حد اکثر وزن نا خالص آنها 5/3 تن می باشد به دستگاه اطفاء حریق دستی به ظرفیت حد اقل 6 کیلو گرم پودر خشک که امکان مهار حریق در داخل کابین وسیله نقلیه ،موتور یا بخش بار گیر را فراهم نماید.
3- خودرو هایی که وزن نا خالص آنها بالاتر از 5/3 تن می باشد به دستگاه اطفاء حریق دستی به ظرفیت حد اقل 6 کیلو پودر خشک و و سیله اطفاء حریق ثابت که قدرت مهار کردن آتش سوزی ایجاد شده در محوطه کابین و موتور وسیله نقلیه را دارا باشند.
فصل چهارم:
مقررات مربوط به پرسنل جایگاه های عرضه مواد شیمیایی راننده و خدمه وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی وسموم
ماده 53: رانندگان وسایل نقلیه حامل موادشیمیایی و سموم بایستی دارای گواهینامه معتبر مناسب با وسیله نقلیه تحت راهبری خویش بوده و حد اقل مدت سه سال از زمان صدور گواهینامه ایشان شپری شده باشد.
تبصره 1:حد اقل سن رانندگانی که قصد فعالیت در زمینه حمل ونقل مواد شیمیایی و سموم را دارند بایستی 23 سال تمام باشد.
ماده 54:رانندگانی که به فعالیت در زمینه حمل و نقل مواد شیمیایی و سموم اشتغال دارند بایستی حائز شرایط ذیل باشند.
1-عدم سوء پیشینه کیفری موثر
2-عدم اعتیاد به مواد مخدر
3-عدم ابتلاء به بیماریهای که با ایمنی رانندگی منافات دارد.
ماده 55:آندسته از رانندگانی که مواد شیمیایی و سموم را داخل تانکر های ثابت یا تانکر های قابل انتقال با ظرفیت بیش از 1000 لیتر ، یا تانک کانتینر های با ظرفیت بیش از 3000 لیتر حمل و نقل می کنند و همچنین رانندگانی که به حمل این مواد توسط وسایل نقلیه ای با وزن نا خالص بیش از 3500 کیلو متر گرم اقدام می نمایند . علاوه بر گواهینامه مربوط به آن وسیله نقلیه ،بایستی گواهینامه ویژه ای که موید آشنایی با موضوع کالای شیمیایی و سموم،مفاد آیین نامه حمل و نقل جاده ای مواد شیمیایی و سموم اقدامات احتیاطی جهت اجتناب از بروز حوادث ناشی از خمل و نقل مواد شیمیایی و سموم و اقدامات پیشگیرانه در جهت جلو گیری از حوادث ناشی از خمل و نقل جاده ای بعمل آورند.
ماده 56: برای صدور گواهینامه ویژه مذکور در ماده 55،موسسات خمل ونقل که به جا بجایی مواد شیمییایی و سموم مبادرت می ورزند،مکلفند بر اساس ضوابط و دستورالعمل های اعلام شده از طرف سازمان حمل ونقل و پایانه های کشور ،اقدام به برگزاری دوره های آموزشی خاص حول محور های ذیل نموده و پس از اتمام دوره و موفقیت راننده در آزمون صلاحیت علمی و عملی ،گواهینامه ویژه راننده مزبور را صادر نمایند . این محورها عبارتند از :
الف- اطلاعات لازم جهت شناخت رفتار انواع مواد شیمیایی و سموم مطابق طبقه بندی انجام شده در این آیین نامه.
ب-اطلاعات لازم مبنی بر رفتار احتیاطی لازم در حین حمل و نقل به منظور اجتناب از بروز حوادث ناشی از فعل و انفعالات شیمیایی محموله .
ج- اطلاعات مربوط به نحوه عملکرد در حین بروز حوادث احتمالی در جهت کاهش خطرات حادثه نسبت به انسان ،حیوان یا محیط زیست.
د- اطلاعات لازم در زمینه اطفاء حریق، کمک های اولیه ، استفاده از وسایل ایمنی مناسب ، روش های مناسب جهت جلو گیری از مخاطرات ناشی از نشت و تراوش مواد و شماره های مراکز اورژانس و فوریت ها.
ماده 57: پرسنل جایگاههای عرضه مواد شیمیایی رانندگان وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم موظفند قبل از آغاز عملیات حمل و نقل از وجود ابزار و لوازم ذیل در محل کار و یا کابین وسیله نقلیه تحت راهبری خویش یقین و اطمینان حاصل نمایند . (حسب مورد).
الف- جلیقه زرد رنگ احتیاط
ب- عینک حفاظتی مناسب جهت حفاظت از چشم در مقابل حوادث و خطرات ناشی از واکنش های شیمیایی مواد خطرناک.
ج- ماسک مناسب جهت تصفیه بخارات و گازهای ناشی از مواد سمی ، چنانچه کالای حمل و نقلی ماده ای سمی باشد.
د- دستکش لاستیکی مناسب
ح-چکمه پاپوش مناسب (چکمه لاستیکی )
و- تن پوش سراسری از جنس مواد ضد آب (واتر پروف)
ز- چراغ قوه دستی
ه-بطری حاوی مایع شستشوی چشم
ط- بطری حاوی آب
تبصره : آشنایی با نحوه استفاده از تجهیزات مندرج در این ماده بایستی به عنوان سر فصلی جداگانه در مباحث دوره های آموزشی مندرج در ماده 57 به رانندگان وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم آموزش داده شود.
ماده 58: موسسات حمل و نقل موظفند بایگانی کاملی از سوابق رانندگان تحت پوشش خود که فعال در زمینه حمل و نقل مواد شیمیایی و سموم می باشند به شرح ذیل ضبط و ثبت نمایند.
الف- کلیه مدارک مندرج در ذیل ماده 54
ب- رو نوشت گواهینامه تایید صلاحیت رانندگان
ج- سوابق مشخصات حرفه ای رانندگان
ماده 59: ماموران راهنمایی و رانندگان در صورت احراز تخلف یا بروز حادثه توسط وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم طبق قوانین و دستور العمل های جاری با راننده برخوردخواهند نمود.
ماده60: موسسات حمل و نقل مکلفند جدول امتیاز بندی را که از جانب سازمان حمل و نقل و پایانه های کشور تهیه گر دیده است، رعایت نمایند.
ماده 61: حد اکثر سن مجاز برای رانندگان وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم 50 سال تمام می باشد و موسسه حمل و نقل مکلف است به محض رسیدن سن راننده به 50 سالگی ضمن ضبط گواهینامه تایید صلاحیت وی ، از ارائه خدمات یا تحویل بار حامل مواد شیمیایی و سموم به راننده مذکور جلو گیری و مراتب را به سازمان حمل و نقل و پایانه های کشور منعکس نمایند .
ماده 62: استفاده از شخص کمک راننده ای که حائز کلیه شرایط مندرج در ردیف های ذیل ماده 54 همین فصل می باشد، همراه وسایل نقلیه حامل مواد خطرناک اجباری است
Same facts نکات مقدماتی
برای ایمن کردن یک کارخانه و دادن راه حل موثر نیاز به بررسیهای دقیق در محل کارخانه است
( System Approch)
ایمنی رنگ ولعاب نیست که در پایان برنامه راه اندازی یک دستگاه و یا کارخانه به آن افزود بلکه بخشی از برنامه تدوین وراه اندازی یک پروژه را تشکیل میدهد بلکه در تمام مراحل از تصمیم گیری تا احداث و راه اندازی و تولید مداخله می نماید .
هدف از ایمنی تولیدی ایمن از فرآیندی ایمن است System Safety product from safety
ایمن کردن یک کارخانه فقط بخاطر مسائل اخلاقی و معنوی نیست بلکه از نظر تجاری و مالی هم سود آور است.
برنامه ای که برای ایمن سازی یک کارخانه از آن استفاده می شود می تواند برای صنعت مشابه آن با تغییرات مختصری بکار رود .
اگر مسائل ایمنی از ابتدای شروع به کار یک کاریک کارخانه رعایت شود هزینه زیادی نخواهد داشت و هزینه هایش را باز پرداخت خواهد کرد .
مقدمه
یک ضرب المثل انگلیسی قرن نوزدهم می گوید Safety is Better Than sorry
معادل فارسی آن این است علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد
در قرآن مجید از خلقت انسان در کمال استواری و تناسب نسبت به سایر مخلوقات یاد شده فتبارک اله احسن الخالقین
و در حدیث آمده نعمتان مجهولتان الصحه و الامان دو نعمت است که وقتی به خطر می افتند ارزش آنها معلوم می گردد .
و در شعر پارسی آمده: شبی تاریک و بیم موج و گردابی چنین هائل کجا دانند حال ما سبکبالان ساحلها
حوادث بزرگ دنیا:
حادثه کارخانه پوپال هند : که در اثر انفجار و بخش گاز سمی سیانید در اطراف کارخانه منجر به کشته شدن 2500 نفر گردید (1984)
حادثه کارخانه برق اتمی چرنوبیل در اوکراین که خاکستر مواد رادیو اکتیو ناشی از انفجار آن تا کیلومتر ها به اطراف پخش گردید و بیش از 20کشور را تحت تاثیر قرارداد ( 1985)
حادثه انفجار فضای پیمای ( Challenger ) در امریکا در مقابل میلیونها بیننده تلویزیون که موجب قتل 7 فضا نورد گردید و برنامه های فضای NASA را دو سال به عقب انداخت و میلیاردها دلار خسارت بجا گذارد (1986)
برق مرکز کنترل هوایی در فریمانت کالیفرنیا بمدت 34 ثانیه قطع شد در حالیکه 70 هوا پیما را در کنترل داشت و دراین فاصله دو برخورد هوایی رخ داد (1995)
در 25 سال گذشته 17 سانحه مرگبار هوایی در ایران اتفاق افتاده که 1464 نفر مسافران جان خود را از دست داده اند که آخرین آن سقوط هواپیمای توپولوف در فرودگاه مشهد بود در شهریور 85
انفجار قطار در نیشابور 29/11/ 85 با تعداد کشته و زخمی نا مشخص
حادثه آتش سوزی مسجد ارگ تهران دوشنبه 26/11/83 با 61 نفر کشته و 300 نفر زخمی
تاریخچه ایمنی :
احساس ایمنی همواره در بشر بوده است ولی اولین نوشته در باره ایمنی مربوط به همورابی در سالهای 1750 قبل از میلاد است دراین نوشته آمده اگر خانه ای ساخته شود که پایه هایش سست باشد هم صاحبش را می کشد و هم سازنده اش را به طرف مرگ سوق می دهد .
درسال 1834 موسسه لویدز که یک موسسه کشتیرانی انگلیسی است با زیر بنای ایمنی تاسیس شد
در سال 1877 در ماساچوست امریکا قانونی در مورد ایمنی ماشین آلات و تعهدات کارفرمایان تصویب شد .
در پایان قرن گذشته انفجار بویلرها مهندسین مکانیک امریکا را مجبور کرد که استاندارد و کدهایی برای بویلرها و اتصالات آن تدوین نمایند .
موسسه ملی ایمنی در امریکا در سال 1913 تشکیل گردید .
در سالهای 1920 به بعد کمپانیهای خصوصی برنامه های ایمنی را تدوین کردند .
درسال 1930 سال شروع برنامه های پیشگیری از حوادث در امریکا بود که منجر به چاپ صدها دستور العمل از طرف موسسه استاندارد ملی امریکا گردید .
بیشترین توجه به مسائل ایمنی بعد از پایان جنگ جهانی دوم به دنیا عرضه شد .
کاربرد سیستمهای ایمنی به صورت واقعی و جدی در برنامه های تسلیماتی ارتش امریکا در سالهای 1950- 1960 جای واقعی خود را پیدا کرد .
در آوریل 1962 کتابی تحت نام مهندسی ایمنی برای توسعه تسلیمات فضایی چاپ شد
سرعت و ایمنی کتابی بود که درسال 1965 کنگره امریکا را واداشت که در تولید اتومبیلها به مسائل ایمنی توجه شود و حقوق خریداران حفظ گردد
مطالعات ایمنی در صنایع شیمیایی انگلستان تحت عنوان Hazop ( تجزیه و تحلیل خطر در صنایع شیمیایی ) شروع شد که نتیجه آن در سال 1974 در کنفرانس مهندسین امریکا ارائه گردید.
کنفرانسهای متعددی بین سالهای 1960 تا 1970 توسط موسسه ملی فضایی امریکا (NASA) برگزار گردید.
در سال 1970 موسسه بهداشت حرفه ای و ایمنی ( OAHA ) نیازهای ایمنی صنایع را چاپ کرد و درسال 1992 کتاب ایمنی کار با مواد زیان آور را چاپ کرد که بیشتر مربوط به صنایع شیمیایی بود.
تعاریف:
حادثه یا Accident :
عبارت است از رویداد برنامه ریزی نشده و در نتیجه نا خواسته که موجب بروز زیانهای جانی یا مالی گردد
خطر یا Hazard : خطر به شرایطی اطلاق می شود که دارای پتانسیل رساندن آسیب و صدمه به کار گران یا خسارت به وسایل و تجهیزات و ساختمانها و محیط کار شود .
در معرض خطر Danger
قرار گرفتن در معرض یک خطر است به عبارتی قرار گرفتن در شرایطی که پتانسیل آسیب رسانی در آن شرایط نهفته است .
ریسک Risk :
عبارت است از احتمال بروز یک واقعه ناخوشایند برا ثرقرار گرفتن در معرض شرایطی که پتانسیل آسیب رسانی را دارد ضرب در شدت حادثه
ایمنی Safety:
عبارت استاز میزان یا درجه دور بودن از خطر
شاخص شدت حادثه :
میزان روزهای از دست رفته کاری مهمترین شاخص شدت حادثه در مورد انسان است برای صدمات به اعضاء مختلف بدن برآوردهایی بر مبنای روزهای از دیست رفته کاری و یا خسارت دلاری تعیین گردیده است و برای نمونه درسال 1991 در امریکا 75000دلار برای یک مرگ پیش بینی شده بود .
حواث ابتدایی :
حوادث ابتدایی بنیان گذار شرایط خطر ناک هستند چنانچه بتوانیم آنرا کنترل کنیم از ورود به مراحل بعدی و ایجاد حادثه پیشگیری می شود
بطور مثال ساعات کار طولانی و خستگی شدید یک اپراتور و یا کاهش قدرت و کارایی یک پمپ می تواند شرایط خطر یک حادثه را فراهم کند .
حوادث شروع کننده :
اتفاقاتی که باعث شروع حادثه می شوند مثل ایجاد یک جرقه روی یک منبع حاوی مواد آتش گیر و یا اتصال ناگهانی یک جریان دارای ولتاژ 220 به یک وسیله ای که با جریان 110 ولت کار می کند .
حوادث میانی :
که به دو صورت ممکن است اتفاق افتد تحریک کننده و محدود کننده .
باز بودن در بها در هنگام حریق یک عامل تحریک کننده برای ادامه حریق و تشدید آن است باز شدن یک شیر اطمینان در موقع بالا رفتن درجه حرارت یک بویلرعامل پیشگیری کننده یا محدود کننده می باشد .
معنی واژه های زیر چیست با مثالی آن را توضیح دهید .
Accident
Incident
Emergency
Disaster
ایمنی تلفیقی از مدیریت کلی وتجزیه وتحلیل مهندسی برای کنترل خطرات احتمالی یک سیستم است که بطور خلاصه شامل مراحل زیر می باشد .
هدف نهایی ایمنی فرآیند
تشریح اجزاء فرآیند
تشخیص خطرات احتمالی
ارزشیابی خطرات
کنترل خطرات
تدوین راههای مختلف کنترل
تغیرات لازم در سیستم تعیین میزان پذیرش خطر
پذیرش خطر وتدوین
دستورالعمل های مرحله ای در سیستم بازنگری زمان بندی شده
در صورت عدم توجه به مسائل ایمنی در خطرات فرآیند حوادثی به وقوع می پیوندد که از نظر میزان خسارت به چهار گروه زیر تقسیم بندی می گردند
حوادث خطر ناک ( castrophic) :
این حوادث می توانند موجب خسارتهای جانبی زیاد مانند مرگ و میر و یا جراحات شدید و جدی گردند مثل واژگونی یک کامیون حاوی مواد شیمیایی آمونیاک و پخش آن در محیط اطرف آن .
حوادث مهم ( critical)
این حوادث موجب جراحات سخت و یا از بین رفتن یک سخت افزار یا وسیله گران قیمت می گردند که توقف تولید را بمدت طولانی در پی دارد مثل پیدایش نقص در شیر فشار هیدرولیک یک خط که موجب انفجار یا صدمه به سایر قسمتها می گردد .
حوادث کوچک (Minor )
حوادثی هستند که جراحت کمی ایجاد کرده و یا صدمات کمی به دستگاهها می زنند مثل باز ماندن یک شیر اتوماتیک در مسیر یک ماده شیمیایی و سرر فتن تانکر محتوی آن
حوادث کم اهمیت ( negligible )
بر حادثه ای که منجر به جراحت نشده و صدمه ای به دستگاه نزند و مشکلی در تولید ایجاد نکند مثل کاهش قدرت اقتصادی یک کارخانه که منجر به تعطیلی کارخانه گردد .
با توجه به دست بندی فوق در ابتدا مندس ایمنی باید بداند که چه سطحی از ایمنی را مطلوب تلقی کند یا به عبارتی دیگر میزان هزینه پیشگیری از حوادث برای کارفرما قابل قبول است تا اهداف کلی ایمنی کارخانه را تدوین نماید
تشریح و توصیف اجزاء فرآیند :
در ابتدای کارباید ببینیم سیستم چگونه کار می کند سیستم را از ابتدا تا انتها با دقت مورد بررسی قرار دهیم ایستگاههای کاری و نوع کاری را که کارگر انجام می دهد مشخص نمائیم تاثیرات متقابل سخت افزار یا نرم افزار با انسان و محیط را بادقت تعیین نمائیم .
تشخیص عوامل خطر :
برای بدست آوردن لیست خطرات اولیه می توان از روشهای زیر استفاده کرد.
-جستجوی عوامل خطر در طول فرآیند با حضور در تمامی پستهای کاری
- بررسی از طریق سوال از کارگران
- تشکیل یک پانل تخصی و فنی
- تجزیه و تحلیل و مقایسه سیتم های مشابه
بررسی کدها و استانداردها و دستور العمل های مربوطه
مروری بر آمار و اطلاعات فنی موجود ( نقشه های برق و مکانیک و تجزیه و تحلیل دستور العملها ی اجرایی و گزارشهای فنی و مهندسی )
تجزیه و تحلیل خطرات
مطالعه علت و معلولی خطرات بالقوه و احتمال خطرات در یک فرآیند است منظور بدست آوردن لیستی از خطرات اولیه در سطحی پایین تر و عمیق تر و ارزیابی اثرات آن روی سیستم است و در آنها مشخص می شود که کدام خطر از نظر تکرار و شدت آن مهمتر است تا در نتیجه برای کنترل آنها با اولویت تصمیم گیری و اقدام گردد.